## بیماری سلیاک: علائم گوارشی، تشخیص قطعی و رژیم غذایی کاملاً فاقد گلوتن
### مقدمه و تعریف
بیماری سلیاک (Celiac Disease) یک بیماری خودایمنی مزمن است که در افراد مستعد ژنتیکی و در پاسخ به مصرف گلوتن، پروتئینی که در گندم، جو، چاودار (رای) و تریتیکاله یافت میشود، ایجاد میگردد. مشخصه اصلی این بیماری، آسیب به پرزهای (Villi) روده باریک است که مسئول جذب مواد مغذی هستند. این آسیب منجر به التهاب و صاف شدن پرزها (آتروفی ویلوس) میشود و در نهایت سوء جذب مواد غذایی را در پی دارد. تخمین زده میشود که شیوع جهانی بیماری سلیاک حدود ۱٪ از جمعیت عمومی باشد، اما بخش قابل توجهی از بیماران همچنان تشخیص داده نشده باقی میمانند. عدم تشخیص و درمان میتواند به عوارض جدی و بلندمدت منجر شود.
### پاتوفیزیولوژی بیماری سلیاک
بیماری سلیاک یک اختلال پیچیده است که نتیجه تعامل عوامل ژنتیکی، محیطی و ایمونولوژیک است. بیش از ۹۰٪ بیماران مبتلا به سلیاک دارای ژنهای HLA-DQ2 و/یا HLA-DQ8 هستند که نقش کلیدی در ارائه پپتیدهای گلوتن به سلولهای T ایفا میکنند. هنگامی که گلوتن توسط فرد مستعد مصرف میشود، آنزیم ترانسگلوتامیناز بافتی (tTG) موجود در مخاط روده، گلوتن را تغییر داده و آن را به شکلی ایمونوژنیکتر تبدیل میکند. این پپتیدهای تغییر یافته توسط سلولهای عرضهکننده آنتیژن (APC) به سلولهای T کمکی (CD4+) ارائه میشوند که منجر به فعالسازی یک پاسخ التهابی قوی میگردد. این پاسخ التهابی، نفوذ لنفوسیتها به مخاط روده، تخریب سلولهای اپیتلیال و در نهایت آتروفی پرزهای روده را در پی دارد. این فرآیند، سطح جذب روده را به شدت کاهش داده و منجر به سوء جذب مواد مغذی مختلف از جمله آهن، فولات، کلسیم، ویتامینهای محلول در چربی و سایر درشتمغذیها میشود.
### علائم و نشانههای بالینی بیماری سلیاک
طیف علائم بیماری سلیاک بسیار گسترده است و میتواند از فرمهای کلاسیک گوارشی تا علائم غیرگوارشی و آتیپیک را شامل شود. این تنوع در بروز علائم، تشخیص را دشوار میسازد.
#### علائم گوارشی کلاسیک
این علائم بیشتر در کودکان خردسال دیده میشوند و شامل موارد زیر است:
* **اسهال مزمن:** مدفوع حجیم، چرب و بدبو (استئاتوره) ناشی از سوء جذب چربی.
* **درد شکم و نفخ:** احساس ناراحتی، پری و اتساع شکم.
* **کاهش وزن یا عدم افزایش وزن مناسب:** به ویژه در کودکان، ناشی از سوء جذب و کمبود کالری.
* **تهوع و استفراغ.**
* **یبوست:** در برخی موارد، به جای اسهال، یبوست مزمن مشاهده میشود که تشخیص را پیچیدهتر میکند.
#### علائم غیر گوارشی و آتیپیک
در بزرگسالان و بسیاری از کودکان، علائم غیرگوارشی شیوع بیشتری دارد و میتواند شامل موارد زیر باشد:
* **کمخونی فقر آهن:** شایعترین علامت غیرگوارشی، مقاوم به درمان با مکملهای آهن خوراکی.
* **خستگی مزمن و ضعف عمومی.**
* **پوکی استخوان یا کاهش تراکم استخوان (استئوپنی):** ناشی از سوء جذب کلسیم و ویتامین D.
* **ضایعات پوستی:** درماتیت هرپتیفرمیس (Dermatitis Herpetiformis)، یک بثورات پوستی خارشدار و تاولدار که به شدت با سلیاک مرتبط است.
* **اختلالات عصبی:** نوروپاتی محیطی، آتاکسی (اختلال هماهنگی حرکات)، سردردهای میگرنی، صرع و “مغز مه آلود” (Brain Fog).
* **مشکلات باروری:** ناباروری، سقطهای مکرر و تاخیر در بلوغ.
* **مشکلات دندانی:** نقایص مینای دندان، به خصوص در کودکان.
* **افزایش سطح آنزیمهای کبدی (ترانسآمینازها).**
* **آفت دهان مکرر.**
* **آرتریت (التهاب مفاصل).**
* **افسردگی و اضطراب.**
#### سلیاک خاموش، بالقوه و مقاوم
* **سلیاک خاموش (Silent Celiac Disease):** افراد مبتلا به سلیاک خاموش دارای آسیب روده باریک مشخصه بیماری هستند، اما هیچ علامت بالینی قابل توجهی از خود نشان نمیدهند. این افراد معمولاً از طریق غربالگری خانوادگی یا به دلیل بیماریهای مرتبط دیگر تشخیص داده میشوند.
* **سلیاک بالقوه (Potential Celiac Disease):** این افراد دارای ژنهای مستعدکننده (HLA-DQ2/DQ8) و آزمایشهای سرولوژیک مثبت (آنتیبادیهای بالا) هستند، اما در بیوپسی روده باریک آسیب ویلوس مشاهده نمیشود. این افراد در معرض خطر بالاتری برای توسعه سلیاک کامل در آینده قرار دارند.
* **سلیاک مقاوم (Refractory Celiac Disease):** فرم نادر و شدید سلیاک است که در آن علائم و آسیب روده علیرغم رعایت دقیق رژیم غذایی بدون گلوتن به مدت حداقل ۶ تا ۱۲ ماه ادامه مییابد. این فرم نیاز به ارزیابی و درمان تخصصی دارد.
### تشخیص قطعی بیماری سلیاک
تشخیص بیماری سلیاک نیازمند رویکردی چند مرحلهای است که شامل آزمایشهای سرولوژیک، بیوپسی روده باریک و در برخی موارد آزمایشهای ژنتیکی میشود. نکته حیاتی این است که فرد نباید قبل از انجام آزمایشات تشخیصی، رژیم غذایی فاقد گلوتن را آغاز کند، زیرا این امر میتواند منجر به نتایج منفی کاذب شود.
#### آزمایشهای سرولوژیک
اولین گام در تشخیص، اندازهگیری سطح آنتیبادیهای خاص در خون است:
* **آنتیبادی ضد ترانسگلوتامیناز بافتی (tTG-IgA):** حساسترین و اختصاصیترین آزمایش اولیه برای سلیاک در افراد بالای ۲ سال. در صورت کمبود IgA، tTG-IgG نیز باید اندازهگیری شود.
* **آنتیبادی ضد اندومیزیوم (EMA-IgA):** بسیار اختصاصی، اما انجام آن دشوارتر و پرهزینهتر است. معمولاً برای تأیید نتایج مثبت tTG-IgA استفاده میشود.
* **آنتیبادیهای پپتیدهای دآمیدهشده گلیادین (DGP-IgA و DGP-IgG):** این آزمایش به ویژه در کودکان زیر ۲ سال و در افراد با کمبود IgA مفید است.
* **سطح کل ایمونوگلوبولین A (Total IgA):** اندازهگیری این آنتیبادی برای رد کردن کمبود IgA ضروری است، زیرا کمبود IgA میتواند منجر به نتایج منفی کاذب در آزمایشهای بر پایه IgA شود. در صورت کمبود IgA، باید آزمایشهای بر پایه IgG (مانند tTG-IgG یا DGP-IgG) انجام شود.
#### بیوپسی روده باریک (اندوسکوپی)
بیوپسی از دوازدهه (بخش اول روده باریک) همچنان “استاندارد طلایی” برای تشخیص قطعی بیماری سلیاک محسوب میشود. این روش از طریق اندوسکوپی فوقانی انجام میشود و چندین نمونه بافتی از بخشهای مختلف دوازدهه گرفته میشود. پاتولوژیست این نمونهها را زیر میکروسکوپ بررسی میکند تا علائم آسیب ویلوس، شامل:
* **آتروفی پرزها (Villous Atrophy):** صاف شدن و کاهش ارتفاع پرزها.
* **هایپرپلازی کریپتها (Crypt Hyperplasia):** افزایش عمق غدد رودهای (کریپتها).
* **افزایش لنفوسیتهای داخل اپیتلیالی (Increased Intraepithelial Lymphocytes – IELs).**
بر اساس شدت این تغییرات، بیوپسی با استفاده از طبقهبندی Marsh (یا Marsh-Oberhuber) درجهبندی میشود.
#### آزمایش ژنتیک HLA
آزمایش HLA-DQ2 و HLA-DQ8 برای رد کردن بیماری سلیاک مفید است، نه برای تأیید آن. تقریباً ۱۰۰٪ افراد مبتلا به سلیاک دارای حداقل یکی از این ژنها هستند. اگر فردی این ژنها را نداشته باشد، تقریباً با اطمینان میتوان گفت که به سلیاک مبتلا نیست. با این حال، داشتن این ژنها به این معنی نیست که فرد حتماً به سلیاک مبتلا خواهد شد، زیرا این ژنها در حدود ۲۵-۴۰٪ از جمعیت عمومی نیز یافت میشوند. این آزمایش معمولاً در موارد زیر استفاده میشود:
* برای رد کردن سلیاک در افراد دارای علائم آتیپیک یا نتایج سرولوژیک مشکوک.
* در افراد خانواده بیماران سلیاکی.
* در مواردی که رژیم غذایی فاقد گلوتن قبلاً شروع شده و امکان آزمایشهای سرولوژیک و بیوپسی دقیق وجود ندارد.
#### چالش با گلوتن (در موارد خاص)
در مواردی که تشخیص مبهم است یا فرد قبل از آزمایش، رژیم غذایی فاقد گلوتن را شروع کرده است، ممکن است پزشک برای تأیید تشخیص، “چالش با گلوتن” را توصیه کند. در این روش، فرد برای مدت معینی (معمولاً چند هفته تا چند ماه) گلوتن را به رژیم غذایی خود بازمیگرداند و سپس آزمایشهای سرولوژیک و بیوپسی مجدداً انجام میشود. این فرآیند باید تحت نظارت دقیق پزشک انجام شود، زیرا میتواند منجر به عود علائم شود.
### مدیریت و درمان: رژیم غذایی کاملاً فاقد گلوتن
در حال حاضر، تنها درمان مؤثر و قطعی برای بیماری سلیاک، رعایت مادامالعمر یک رژیم غذایی کاملاً فاقد گلوتن (Gluten-Free Diet – GFD) است. این رژیم نه تنها به بهبود علائم بالینی منجر میشود، بلکه به ترمیم آسیب روده باریک و جلوگیری از عوارض طولانیمدت کمک میکند.
#### اصول رژیم غذایی فاقد گلوتن
* **حذف کامل گلوتن:** باید از مصرف هرگونه ماده غذایی حاوی گندم، جو، چاودار و تریتیکاله اجتناب شود. حتی مقادیر بسیار کم گلوتن (کمتر از ۲۰ بخش در میلیون، ppm) میتواند برای فرد سلیاکی مضر باشد.
* **توجه به جو دوسر (Oats):** جو دوسر به طور طبیعی فاقد گلوتن است، اما به دلیل امکان آلودگی متقاطع با گندم در مراحل کشت، برداشت و فرآوری، باید فقط از جو دوسر با برچسب “فاقد گلوتن تضمین شده” (Certified Gluten-Free) استفاده شود. برخی از بیماران سلیاکی ممکن است به پروتئینهای موجود در جو دوسر نیز حساس باشند.
* **خواندن دقیق برچسبهای غذایی:** گلوتن میتواند در بسیاری از محصولات فرآوریشده به عنوان افزودنی یا ماده اولیه پنهان باشد (مانند سسها، سوپها، چاشنیها، آبنباتها، داروهای خاص و حتی لوازم آرایشی). لازم است بیماران همیشه برچسبهای غذایی را برای وجود “گندم”، “جو”، “چاودار”، “مالت”، “نشاسته گندم” و سایر ترکیبات مشتق از گلوتن بررسی کنند.
* **جلوگیری از آلودگی متقاطع (Cross-Contamination):** در آشپزخانه، باید برای آمادهسازی غذاهای بدون گلوتن از ظروف، تخته برش، توستر و سطوح جداگانه استفاده شود. روغن سرخکردنی مشترک، ظروف پخت و پز و حتی پودر آرد موجود در هوا میتوانند باعث آلودگی متقاطع شوند.
#### غذاهای مجاز و غیرمجاز
**غذاهای مجاز (به طور طبیعی فاقد گلوتن):**
* **غلات:** برنج، ذرت، سیبزمینی، کینوآ (کینوا)، ارزن، گندم سیاه (Buckwheat)، آمارانت، تاپیوکا، تف (Teff).
* **حبوبات:** لوبیا، عدس، نخود.
* **گوشتها:** انواع گوشت قرمز، مرغ، ماهی و غذاهای دریایی (فرآوری نشده).
* **تخم مرغ.**
* **لبنیات:** شیر، ماست، پنیر، کره (به جز مواردی که افزودنیهای حاوی گلوتن دارند).
* **میوهها و سبزیجات:** تمامی میوهها و سبزیجات تازه.
* **آجیل و دانهها.**
* **روغنها و چربیها.**
* **برخی نوشیدنیها:** آب، چای، قهوه، نوشابههای گازدار (بدون افزودنیهای مشکوک)، برخی مشروبات الکلی (شراب، عرقهای تقطیر شده).
**غذاهای غیرمجاز (حاوی گلوتن):**
* **غلات:** گندم (شامل دوروم، سمولینا، بلغور، فارو، گراهام، آرد کامل)، جو، چاودار، تریتیکاله.
* **محصولات پخته شده:** نان، شیرینی، کیک، کلوچه، بیسکویت (مگر اینکه با آرد فاقد گلوتن تهیه شده باشند).
* **ماکارونی، پیتزا، پاستا.**
* **آبجو (اکثر انواع).**
* **برخی سسها، چاشنیها، سوپها و غذاهای فرآوری شده:** که ممکن است حاوی نشاسته گندم، مالت یا سایر مشتقات گلوتن باشند.
#### چالشهای رژیم غذایی فاقد گلوتن
رعایت رژیم غذایی فاقد گلوتن میتواند چالشبرانگیز باشد:
* **هزینه:** محصولات فاقد گلوتن اغلب گرانتر از نمونههای حاوی گلوتن هستند.
* **دسترسی:** در برخی مناطق، یافتن محصولات فاقد گلوتن دشوار است.
* **زندگی اجتماعی:** غذا خوردن در رستورانها، مهمانیها و سفرهای خارجی میتواند مشکلساز باشد.
* **کمبودهای تغذیهای:** در صورت عدم برنامهریزی مناسب، رژیم فاقد گلوتن میتواند منجر به کمبود فیبر، آهن، فولات، ویتامینهای گروه B و سایر مواد مغذی شود. مشاوره با یک متخصص تغذیه بسیار توصیه میشود.
#### نظارت و پیگیری طولانیمدت
پس از تشخیص و شروع رژیم غذایی فاقد گلوتن، بیماران باید به صورت منظم تحت نظارت پزشک متخصص گوارش و متخصص تغذیه قرار گیرند. این پیگیری شامل موارد زیر است:
* **آزمایشهای سرولوژیک دورهای:** برای ارزیابی پاسخ به درمان و اطمینان از رعایت رژیم. کاهش سطح آنتیبادیها نشاندهنده بهبودی است.
* **بررسی تراکم استخوان (DEXA Scan):** برای ارزیابی و نظارت بر پوکی استخوان.
* **ارزیابی وضعیت تغذیهای:** بررسی سطح ویتامینها و مواد معدنی و در صورت نیاز، تجویز مکمل.
* **تکرار بیوپسی (در موارد خاص):** در صورت عدم بهبود علائم یا برای تأیید ترمیم کامل مخاط روده، ممکن است بیوپسی مجدد توصیه شود.
### عوارض احتمالی عدم تشخیص و درمان
عدم تشخیص و درمان بیماری سلیاک میتواند به عوارض جدی منجر شود:
* **سوء جذب و کمبودهای تغذیهای:** شامل کمخونی، پوکی استخوان، مشکلات رشدی در کودکان.
* **افزایش خطر بدخیمیها:** به ویژه لنفوم سلول T رودهای (Enteropathy-Associated T-cell Lymphoma – EATL)، که یک نوع نادر اما تهاجمی از سرطان است.
* **مشکلات باروری و عوارض بارداری.**
* **اختلالات عصبی و روانپزشکی.**
* **افزایش خطر سایر بیماریهای خودایمنی:** مانند دیابت نوع ۱ و بیماریهای تیروئید.
### نتیجهگیری
بیماری سلیاک یک بیماری خودایمنی جدی با طیف وسیعی از علائم گوارشی و غیرگوارشی است که میتواند کیفیت زندگی بیماران را به شدت تحت تأثیر قرار دهد و عوارض جدی در پی داشته باشد. تشخیص زودهنگام و دقیق از طریق آزمایشهای سرولوژیک و بیوپسی روده باریک، همراه با رعایت مادامالعمر و سختگیرانه رژیم غذایی فاقد گلوتن، کلید مدیریت موفق این بیماری است. آموزش بیماران در مورد انتخاب غذاهای مناسب، جلوگیری از آلودگی متقاطع و اهمیت پیگیریهای پزشکی منظم برای بهبود طولانیمدت سلامت و رفاه آنها حیاتی است.
—
## سوالات متداول (FAQ)
### ۱. آیا بیماری سلیاک همان حساسیت به گلوتن است؟
خیر، بیماری سلیاک یک بیماری خودایمنی است که در آن سیستم ایمنی به گلوتن واکنش نشان داده و به روده باریک آسیب میرساند. در حالی که حساسیت به گلوتن غیرسلیاک (NCGS) شامل علائمی مشابه سلیاک پس از مصرف گلوتن است، اما آسیب خودایمنی به روده و آنتیبادیهای خاص سلیاک در آن دیده نمیشود. حساسیت به گندم نیز یک آلرژی غذایی است و با هر دو مورد قبلی متفاوت است.
### ۲. آیا میتوانم قبل از آزمایشات تشخیصی، رژیم غذایی فاقد گلوتن را شروع کنم؟
خیر، به هیچ وجه نباید قبل از انجام آزمایشات خون و بیوپسی روده، رژیم غذایی فاقد گلوتن را شروع کنید. این کار میتواند نتایج آزمایشات را منفی کاذب کرده و تشخیص صحیح بیماری را به شدت دشوار یا غیرممکن سازد.
### ۳. آیا بیماری سلیاک قابل درمان است؟
در حال حاضر، هیچ درمانی برای بیماری سلیاک وجود ندارد، اما میتوان آن را به طور کامل مدیریت کرد. تنها راه کنترل بیماری و جلوگیری از آسیب روده، رعایت مادامالعمر و سختگیرانه رژیم غذایی کاملاً فاقد گلوتن است.
### ۴. آیا افراد مبتلا به سلیاک باید نگران آلودگی متقاطع باشند؟
بله، آلودگی متقاطع یکی از چالشهای اصلی رژیم غذایی فاقد گلوتن است. حتی مقادیر بسیار کم گلوتن میتواند باعث آسیب به روده شود. استفاده از ظروف جداگانه، سطوح آشپزی تمیز و دقت در رستورانها ضروری است.
### ۵. آیا سلیاک فقط کودکان را درگیر میکند؟
خیر، بیماری سلیاک میتواند در هر سنی، از دوران نوزادی تا کهنسالی، تشخیص داده شود. اگرچه علائم کلاسیک گوارشی بیشتر در کودکان دیده میشود، اما در بزرگسالان علائم غیرگوارشی و آتیپیک شایعتر است.
### ۶. آیا خانواده افراد مبتلا به سلیاک باید غربالگری شوند؟
بله، از آنجایی که سلیاک یک جزء ژنتیکی قوی دارد، غربالگری اعضای درجه یک خانواده (والدین، خواهر و برادر، فرزندان) بیماران سلیاکی توصیه میشود، حتی اگر علائمی نداشته باشند.
### ۷. اگر به طور تصادفی گلوتن مصرف کنم، چه باید کرد؟
مصرف تصادفی گلوتن میتواند منجر به عود علائم گوارشی مانند درد شکم، نفخ و اسهال شود. در این موارد، بهترین کار ادامه رژیم غذایی فاقد گلوتن و هیدراته ماندن است. علائم معمولاً طی چند روز بهبود مییابند. در صورت نگرانی، با پزشک خود مشورت کنید.
### ۸. آیا جو دوسر برای افراد سلیاکی بیخطر است؟
جو دوسر به طور طبیعی فاقد گلوتن است، اما به دلیل امکان آلودگی متقاطع با گندم در فرآیند تولید، فقط باید از جو دوسر با برچسب “فاقد گلوتن تضمین شده” استفاده شود. با این حال، درصد کمی از افراد سلیاکی ممکن است حتی به جو دوسر خالص نیز واکنش نشان دهند.
### ۹. آیا رژیم غذایی فاقد گلوتن میتواند منجر به کمبودهای تغذیهای شود؟
بله، اگر به درستی برنامهریزی نشود، رژیم غذایی فاقد گلوتن میتواند منجر به کمبود فیبر، ویتامینهای گروه B، آهن، فولات و سایر مواد مغذی شود. مشورت با یک متخصص تغذیه برای اطمینان از دریافت تمام مواد مغذی ضروری توصیه میشود.
### ۱۰. آیا بیماری سلیاک میتواند منجر به سرطان شود؟
بله، در صورت عدم تشخیص و درمان، بیماری سلیاک میتواند خطر ابتلا به برخی بدخیمیها، به ویژه لنفوم سلول T رودهای را افزایش دهد. با رعایت دقیق رژیم غذایی فاقد گلوتن، این خطر به میزان قابل توجهی کاهش مییابد.
—
## معرفی ۱۰ پزشک برتر متخصص گوارش مرتبط
با توجه به ماهیت بیماری سلیاک که یک بیماری گوارشی خودایمنی است و نیاز به تشخیص و مدیریت توسط متخصصین گوارش دارد، در ادامه لیستی از ۱۰ پزشک متخصص گوارش برتر که میتوانند در تشخیص و درمان این بیماری و ارائه رژیم غذایی مناسب راهنمایی کنند، ارائه شده است. این لیست بر اساس جستجوی عمومی و اطلاعات موجود از وبسایتهای معرفی پزشکان مانند Doctoreto.com (دکترتو) و با در نظر گرفتن تجربه، تخصص و نظرات بیماران تنظیم شده است. لازم به ذکر است که ترتیب ارائه به معنای رتبهبندی قطعی نبوده و همگی از بهترینهای این حوزه هستند و بیماران میبایست بر اساس نیاز و شرایط خود بهترین انتخاب را داشته باشند.
1. **دکتر سید محمود اسحاق حسینی:** فوق تخصص گوارش و کبد بزرگسالان، از پزشکان با تجربه و شناختهشده در زمینه بیماریهای گوارشی.
2. **دکتر سید موید علویان:** فوق تخصص گوارش و کبد، به خصوص در زمینه بیماریهای کبدی و گوارشی پیچیده.
3. **دکتر امیرمهدی طالب:** فوق تخصص گوارش و کبد بزرگسالان، با سابقه درخشان در تشخیص و درمان بیماریهای گوارشی.
4. **دکتر نادر توکلی:** فوق تخصص گوارش و کبد، از اساتید دانشگاه و متخصصین برجسته در این حوزه.
5. **دکتر رضا ملکزاده:** فوق تخصص گوارش و کبد، از چهرههای شاخص و پژوهشگران برتر کشور در حوزه گوارش.
6. **دکتر شهرام آگاه:** فوق تخصص گوارش و کبد، با تمرکز بر بیماریهای التهابی روده و مشکلات گوارشی مزمن.
7. **دکتر فرهاد یحیوی:** فوق تخصص گوارش و کبد، متخصص در زمینه اندوسکوپی و کولونوسکوپی تشخیصی و درمانی.
8. **دکتر سیروس میرزا نژاد:** فوق تخصص گوارش و کبد، با تجربه طولانی در مدیریت بیماریهای مختلف دستگاه گوارش.
9. **دکتر ناصر ابراهیمی دریانی:** فوق تخصص گوارش و کبد، از پزشکان باسابقه و مورد اعتماد بیماران.
10. **دکتر پروین میترا پرویزی:** فوق تخصص گوارش و کبد، از پزشکان شناختهشده با رویکرد جامع به سلامت بیمار.
این پزشکان نمونههایی از متخصصین برجسته در حوزه گوارش هستند که میتوانند در مسیر تشخیص، درمان و مدیریت بیماری سلیاک و راهنمایی در خصوص رژیم غذایی فاقد گلوتن، مشاورههای ارزشمندی ارائه دهند. توصیه میشود قبل از مراجعه، از طریق پلتفرمهایی مانند Doctoreto.com نوبتدهی و اطلاعات بهروزتر هر پزشک را بررسی نمایید.